Liczba osób z nadmierną masą ciała rośnie z roku na rok. Obecnie niejednokrotnie słyszymy, że rozmiar otyłości na świecie jest tak duży, że śmiało możemy mówić o epidemii. Od 1980 roku rozpowszechnienie nadwagi i otyłości wśród ludzi zwiększyło się dwukrotnie. Niestety zaraz po Amerykanach to Europejczycy tyją najszybciej. W Polsce, w 2016 roku aż 23% kobiet i 25% mężczyzn było otyłych (nadwaga ma jeszcze większą skalę). A co niezwykle niepokojące, otyłość dotyczyła aż 5 procent dziewcząt i 13% chłopców. Niestety prognozy dotyczące tego problemu też nie napawają optymizmem: w 2025 roku już, co 3 mężczyzna i co 4 kobieta będzie otyła.
Jak widzicie problem jest naprawdę spory i niestety nie jest to tylko problem natury estetycznej, jak mówi się na wielu portalach internetowych. Nadwaga, początkowo bagatelizowana, może prowadzić do otyłości, która wyniszcza organizm i sprzyja wielu negatywnym konsekwencjom zdrowotnym. Otyłość jest bowiem chorobą i to poważną. Światowa Organizacja Zdrowia już w 1997 roku oficjalnie uznała ją za globalny problem zdrowotny i wpisała na listę ICD 10 (międzynarodowej klasyfikacji chorób).
Jak rozpoznać nadwagę i otyłość ?
Powszechnie do oceny masy ciała używa się wskaźnika BMI (body mass index), można go łatwo obliczyć z poniższego wzoru:
Uwaga! Wzór przeznaczony jest wyłącznie dla osób dorosłych.
Wartość można sklasyfikować do poniższych grup:
| Poniżej 18.5 | Niedobór masy ciała (również niekorzystny) |
| 18.5-24.99 | Prawidłowa masa ciała |
| 25-29.99 | Nadwaga |
| 30-34.99 | Otyłość I stopnia |
| 35-39.99 | Otyłość II stopnia |
| 40 i powyżej | Otyłość III stopnia (olbrzymia) |
Wskaźnik BMI obarczony jest pewnym błędem, ponieważ nie uwzględnia typu sylwetki. Wysoka masa ciała może wiązać się z wysokim poziomem tkanki mięśniowej (szczególnie u osób trenujących) i odwrotnie: niska masa ciała może wiązać się z wysokim poziomem tkanki tłuszczowej (często są to osoby szczupłe, nie dbające o aktywność fizyczną) – kolokwialnie nazywane „skinny fat”. W takich przypadkach można skorzystać z analizatora składu ciała oraz zmierzyć obwody ciała.
Czym jest otyłość ?
Według WHO otyłość to „nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia”. Wśród dorosłych rozpoznaje się ją wówczas, gdy poziom tkanki tłuszczowej jest wyższy niż 30% należnej masy ciała u kobiet i 25% u mężczyzn.
Jakie są przyczyny otyłości ?
Do powstania otyłości przyczynia się wiele czynników, które wzajemnie na siebie oddziałują, prowadząc do stanu dodatniego bilansu energetycznego (czyli przyjmowania większej ilości energii z pożywienia niż organizm wydatkuje) wpływając na zwiększanie masy ciała, głównie w postaci tkanki tłuszczowej. Są to szczególnie:
- Szeroko rozumiane czynniki środowiskowe – zachodni model diety, nieprawidłowy sposób żywienia, palenie tytoniu, siedzący tryb życia, narażenie na zanieczyszczenia środowiska, niedobór snu (!!!), przewlekły stres. Prawdopodobnie nadmierne przyjmowanie kalorii jest przyczyną otyłości aż u 95% chorych.
- Czynniki genetyczne – odkryto ponad 300 genów mogących mieć powiązane z otyłością, które oddziałują z czynnikami środowiskowymi wywołując nadmierną masę ciała.
- Niekorzystne czynniki środowiskowe w okresie życia płodowego i noworodkowego – na przykład wysokie BMI przed ciążą i nadmierny przyrost masy ciała w czasie ciąży, cukrzyca ciążowa czy palenie tytoniu przez matkę mogą wpływać na przyszły skład ciała dziecka i zwiększać ryzyko przyszłej otyłości dziecięcej. Prawdopodobnie rozwiązanie ciąży poprzez cięcie cesarskie również zwiększa ryzyko otyłości u dziecka.
- Nadmierna masa ciała w ciąży
- Zmiany hormonalne wywołane okresem menopauzy u kobiet.
- Zaburzenia hormonalne (otyłość podwzgórzowa) – np. PCOS, zespół Cushinga, niedoczynność tarczycy.
- Przyjmowanie leków, m.in. substancje psychoaktywne w terapii chorób psychicznych, leki przeciwpadaczkowe, insulina podawana chorym na cukrzycę.
- Niepełnosprawność fizyczna.
- Trudności emocjonalne i choroby psychiczne – np. bulimia, depresja.
- Zmiany w mikroflorze jelitowej – wśród osób otyłych występują zaburzenia w składzie flory bakteryjnej w jelitach, jednak dotąd niejasne jest czy jest to skutek czy przyczyna otyłości. Temat wymaga dalszych badań.
Do czego prowadzi otyłość ?
Niestety konsekwencji zdrowotnych otyłości jest całe mnóstwo. Według danych, w Stanach Zjednoczonych otyłość może odpowiadać nawet za 20% zgonów w ciągu roku. Niewątpliwie otyłość prowadzi do spadku przeciętnej długości życia na świecie. Dlaczego ? Sama w sobie otyłość nie prowadzi do śmierci. Prowadzą do niej liczne skutki zdrowotne wynikające z nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej, która wydziela liczne substancje prozapalne, wywołując przewlekły stan zapalny w organizmie. Przyspiesza to procesy patologiczne w organizmie, co sprzyja powstawaniu chorób metabolicznych, m.in. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zaburzeń hormonalnych, choroby stłuszczeniowej wątroby, chorób zwyrodnieniowych. Do najbardziej niebezpiecznych następstw należą: udary mózgu, zawały serca, zespół bezdechu sennego. Niestety niemniej przykre skutki dotyczą psychiki ludzkiej. Niejednokrotnie, osoby otyłe cierpią z powodu depresji, lęku i innych trudności emocjonalnych. Często jest to wynikiem braku akceptacji przez społeczeństwo, szczególnie dotyczy to dzieci oraz nastolatków.
Jak sobie z tym radzić ?
Jak dotąd najlepszym „lekiem” na nadmierną masę ciała jest zmiana sposobu żywienia oraz włączenie diety o odpowiedniej wartości kalorycznej, dobranej z uwzględnieniem wieku, płci, stanu zdrowia osoby chorej. Najkorzystniejsze efekty i brak negatywnych konsekwencji zdrowotnych obserwuje się wówczas, gdy spadek masy ciała wynosi od 0,5-1% masy ciała tygodniowo. Nierozsądnym jest stosowanie głodówek, restrykcyjnych, monotonnych diet, które zwiększają ryzyko efektu jojo a także problemów na tle hormonalnym, zatrzymania miesiączki u młodych kobiet, a także niedożywienia. Dodatkowym bardzo ważnym elementem jest włączenie codziennego ruchu oraz dostosowanych do możliwości ćwiczeń fizycznych. Początkowo warto zadbać o tzw. aktywność spontaniczną, czyli spacery z psem, sprzątanie, zabawę z dziećmi, wchodzenie po schodach zamiast windy i zwiększać ją systematycznie. W ciężkich przypadkach wskazana jest konsultacja z lekarzem chirurgiem, który doradzi możliwość wykonania operacji zmniejszania żołądka. Niejednokrotnie pomocne okazuje się również wsparcie psychologa, terapeuty, przyjaciół, osób bliskich, które rozumieją nasze trudności i okażą pomoc w trudnych chwilach.
Podsumowując otyłość jest przewlekłą, ciężką chorobą, a do jej leczenia potrzebny jest zespół specjalistów, najlepiej oparty o lekarza, dietetyka/trenera, a czasem psychologa. Jest to trudny i złożony problem, dlatego warto podejść do tego cierpliwie i konsekwentnie dążyć do zmiany stylu życia, poprawy zdrowia oraz samopoczucia.
Bibliografia:
- Chung Chooi Y., Ding C., Magkos F.: The epidemiology of obesity, Metabolism 2019, 92, 6-10.
- Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski, Departament Analiz i Strategii NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA.
- Kadouh H.C., RD., MD Acosta A.: Current paradigms in the etiology of obesity, 2017, 19 (1), 2-11.
- Blühe M.: Obesity: global epidemiology and pathogenesis, Nature Reviews Endocrinology 2019, 15, 288–298.
- Nackiewicz J., Baran Z.: Otyłość jako globalna >epidemia< XXI wieku, PRACE NAUKOWE WSZIP, 2018, 46, 2.
- Muchacka R., Cebula N.: Nadwaga i otyłość – ogólnoświatowa epidemia, PRACE NAUKOWE WSZIP, 2017, 42, 3.
- Zgliczyński W.S.: Obesity and overweight in Poland, Infos zagadnienia społeczno gospodarcze 2017, 4, 227.